Vijf vragen over het doorbreken van gewoontes
Meer bewegen, een ander voedingspatroon of stoppen met roken. Het aanpassen van je leefstijl is geen gemakkelijke opgave. Oude gewoontes liggen op de loer. Psycholoog Charlotte Lieverse beantwoordt vijf vragen over het volhouden van een gezonde leefstijl. “Ik denk dat het voor iedereen haalbaar is.”
Hoe komen gewoontes tot stand?
“Welke keuzes we maken met betrekking tot onze leefstijl wordt grotendeels bepaald door wat je ziet, hoort, proeft en ruikt, maar ook door emoties en reflexen van binnenuit. Deze reflexen ontstaan doordat je bepaalde gewoontes hebt aangeleerd. Er worden verbindingen gevormd in de hersenen, met bepaald gedrag tot gevolg. Als je bijvoorbeeld altijd drop eet in de auto dan is de kans groot dat je de volgende dag – wanneer je in de auto zit – opnieuw drop pakt. Mensen zijn geneigd om gedrag vaker uit te voeren als ze zich daarbij prettig en veilig voelen. Zo ontstaan (ongezonde) gewoonten.”
Waarom is het zo lastig om gewoontes te doorbreken?
“Gewoontes voer je automatisch uit. Je staat hier bijna niet bij stil. Om ze te kunnen veranderen, moet je je bewust worden van het gedrag en duidelijk voor ogen hebben waarom je dit wilt veranderen. Dat kan moeilijk zijn, doordat bepaald gedrag – bijvoorbeeld ongezonde voeding – op korte termijn prettig is. Bovendien kost het veel energie en discipline om het gedragspatroon aan te passen.”
Waarom lukt het de één beter dan de ander?
“Dat is afhankelijk van verschillende factoren, zoals je opvoeding en omgeving. Als je bijvoorbeeld gezonder wil eten of meer wil sporten, maar de rest van de familie doet het tegenovergestelde, dan is het moeilijk vol te houden. Ook je persoonlijkheid en stemming spelen een rol bij leefstijlaanpassingen. Wanneer je somber bent, nergens puf voor hebt, geneigd bent om snel op te geven of niet voldoende gemotiveerd bent, zal je ook minder in staat zijn om nieuw en gezond gedrag vast te houden. Verder worden individuele verschillen ook bepaald door je lichamelijke conditie en gebeurtenissen in je directe omgeving, zoals problemen binnen je familie of in je relatie.”
Wat is de rol van de psycholoog?
“Als psycholoog kom ik veel in aanraking met leefstijlverandering. Zelf zie ik voornamelijk patiënten met hartproblemen, die willen leren hoe zij het beste kunnen omgaan met hun ziekte. Daar komen soms ook leefstijlveranderingen aan te pas, aangezien ongezonde leefgewoonten risicofactoren zijn voor hart- en vaatziekten. Ook bij patiënten met bijvoorbeeld diabetes, obesitas of longproblemen kunnen leefstijlaanpassingen aan bod komen. Hoe ik deze patiënten ondersteun, is afhankelijk van de hulpvraag. Dat kan bijvoorbeeld het opstellen van een strategisch plan zijn, waarmee de patiënt zelfstandig aan de slag gaat. Vaak zijn patiënten in het begin onzeker of het hen wel gaat lukken, maar na een tijdje zie ik hen op eigen kracht toewerken naar een gezonde leefstijl. Mooi om te zien!”
Wat wil je anderen meegeven?
“Iedereen kan veranderen en vaak heb je daar helemaal geen psycholoog voor nodig. Herken zwakke momenten en ga ze aan. Stel bovendien haalbare, niet te grote en concrete doelen. Ook kan het helpen als je partner je ondersteunt door bijvoorbeeld mee te doen met de leefstijlaanpassing. Daardoor kom je minder in de verleiding om terug te vallen in oude patronen. Tot slot: besef dat veranderingen tijd vergen en zie elke dag als een dag met nieuwe kansen.”